Tipe: Koran
Tanggal: 2021-02-19
Halaman: 12
Konten
JUMAT LEGI, 19 FEBRUARI 2021 (7 REJEB 1954) Gang Semangat Cerpen: Eko Triono T IAP kali lemah, letih, dan lesu, saya akan pergi ke Wijilan (bisa cek di Google Map atau peta sejenis). Dari arah Malioboro langsung saja ke arah Alun- alun Utara, lalu belok kiri ke Plengkung Wijilan, lalu lurus ke arah selatan, seratus me- ter, lihat arah kiri, dan di sana ada gang kecil yang akan saya ceritakan kea- jaibannya. Sebelum saya ceritakan, saya mau tanya dahulu. Kalau pembaca tanya pada tetangga atau teman,"Ini hari apa?" Tentu jawabannya langsung nama hari, bukan? "Bulan apa?" Langsung na- ma bulan. "Tahun berapa?" Langsung angka tahun. “Jam berapa?" Langsung angka waktu. Namun, tidak demikian dengan penduduk yang tinggal di gang yang akan saya ceritakan ini. "Yang benar saja? Bagai- mana mereka menjawab?" Tanya pembaca penasaran. Sebelum saya beberkan ja- wabannya dan rasa penasar- an pembaca terobati, izinkan saya berbagi sedikit cerita. Pertama kali datang ke tempat itu, ketika usia saya 27 tahun. Hidup saya sedang terbalik. Bukan metafora, tapi memang terbalik. Namun, bukan pula berarti saya ke mana-mana berjalan dengan kedua tangan dan menjemur pakaian dengan kedua kaki. Soal tidur. Tidur saya siang. Semalaman saya melek, hingga, saking parah- nya, sampai saya berhalusi- nasi; malam-malam ikan hiu terbang ke atap-atap rumah tetangga kontrakan, para pahlawan dan penjahat di masa lalu muncul melam- paui waktu di gang-gang Karangmalang, mata-mata VOC yang berkuda dari arah Batavia tersesat di Sunday ILUSTRASI JOS Dene tembang Macapat kang pa- datan dianggo yaiku ; Dhan- dhanggula, Sinom, Asmaradana, Kinanthi, Pangkur, Durma, Mijil, Maskumambang, Pocung, Gam- buh, Megatruh. Kitab lan Serat kang ngemot we- warah, piweling lan piwulang kang kanthi tembang Macapat, ing an- tarane ing : Serat Wulangreh, We- dhatama, Wedharaga, Sastra Gen- dhing, Nitipraja, Pepali, Serat Me- nak, Suluk Tekawardi, Kalatidha, Centhini, Subakastawa, lan mbok- menawa isih akeh meneh sejene. Saweneh saka pangripta tem- bang-tembang ing dhuwur, kayata : Sri Susuhunan Paku Buwana IV, KGPAA Mangunegara IV, Raden Ng Ranggawarsia, Sultan Agung, Ki Ageng Sela, Yasadipura, lan sa- piturute. Kejaba tembang-tembang kase- but, Wali Sanga uga ngripta tem- bang Macapat, lan tembang sejene, kang digunakake kanggo dakwah, utawa mekar numangkarake aga- ma Islam, ing antarane: 'Ilir-ilir', 'Eling-eling Manungsa', 'Wancine Salat', 'Jaman Wus Akhir', 'Pida- nane Wong kang Gumampang', 'Sluku-sluku Bathok', lan sapitu- rute. Tembang-tembang kasebut, sok kanggo puji-pujiyan, sinambi nunggu rawuhe imam, sabubare azan. Ki Soegiyono MS Morning, manusia-manusia purba sedang memecah es batu di depan pecel lele Colombo, dan seorang dari mereka mengikuti masuk Indomaret, menanyakan letak rak kapak genggam, dan saya tawarkan padanya kopi dan larutan penyegar panas dalam. Saya ke- banyakan minum kopi, be- gadang, baca-baca, menulis, sendirian, lalu sakit lam- bung, lemah, letih, lesu, ku- rang semangat pada hidup. "Cobalah bersepeda," kata teman saya, Dea, 26 tahun. Saya pun bersepeda tiap pa- gi, menyusuri gang-gang, jalan-jalan kota, pasar-pasar, mencatat nama-nama, me- nandai hal-hal yang menurut saya penting. Termasuk ten- tang gang ajaib yang akan saya ceritakan. teman Ketika itu Kamis dan saya sedang menanyakan alamat saya yang baru pindahan, Koto, 30 tahun. Orang itu, sekitar 42 tahun, menjawab dengan menunjuk plang gang, lalu berkata bahwa masuk gang itu ada peraturannya. Apa? "Kamu harus semangat. Tidak boleh lesu begitu." Kenapa memangnya? "Karena namanya Gang Semangat." Apa kalau saya masuk Jalan Jenderal Soedirman harus bersikap militer? Coba masuk sana, desaknya. Saya menuntun sepeda dan berpapasan de- ngan lelaki tua berjam ta- ngan keemasan, sekitar 63 tahun, yang tiba-tiba bergelo- ra pada hidup,"Semangat pa- gi!" Saya tanya, tahu rumah- Indrian Koto? "Semangat! Tahu. Itu!" Jam berapa sekarang? "Semangat delapan lebih lima menit." Terima kasih. "Semangat sama-sama!" Jawab lelaki tua itu bergelora. nya Xi'an, Januari 2021 BUDAYA Miturut riwayat, tembang-tem- bang Macapat, kang gunggung 11 (sewelas) iku kawitane diripta de- ning Wali Sanga kang urutane kaya ngisor iki : Dhandhanggula diripta dening Sunan Kalijaga. Sinom diripta de- ning Sunan Giri, Asmaradana de- ning Sunan Giri, Kinanthi, dening Sunan Kalijaga lan Sunan Giri, Pangkur, dening Sunan Muria, Durma dening Sunan Bonang, Mijil dening Sunan Gunung Jati, Maskumambang dening Sunan Maja Agung, Pocung dening Sunan Gunung Jati,Megatruh, dening Sunan Giri, Gambuh dening Sunan Drajat. Isih ana meneh tembang sejene, yaiku tembang dolanan, kang ing jaman kawuri, sok dikidungake be- barengan ana latar, mligine yen pinuju mangsa ketiga lan padhang mbulan. Gandheng jaman semana durung ana listrik kaya saiki, mula senajan mung ana karang padesan, mung sinorotan cahyaning rembu- lan, parandene bengi rinasa lan dinulu asri, apa meneh binarung kekidunganing tembang kayadene : 'Padhang Mbulan', 'Jamuran', 'Cublak-cublak Suweng', 'Lintang Sewu', lan sapiturute. Tembang dolanan kang saemper, kang nge- mu wewarah lan pangeman tum- rap pemimpin, yaiku kang irah- irahane 'Gundhul-gundhul Pacul'. Cakepane: Gundhul-gundhul Pa- cul (cul) gemlelengan / Nyunggi- nyunggi wakul (kul) gemlelengan / Wakul glimpang segane dadi salatar/ Wakul glimpang segane dadi salatar//. Ing kene diajab su- paya para pemimpin/manggala anggone nyekel pusaraning adil praja aja gemlelengan. Nyunggi wakul isi sega gegambaran ayahan kang ditindakake. Dadi olehe DUNIA YANG KITA CITA-CITAKAN Sejarah cuma momen yang sebentar. Tapi, kita suka mengulang-ulang cerita, membangun monumen di sekitar taman kota. Kita tonton sisa perang -anak kandung waktu yang tak pernah menemu senjakala, langkah berdebu, jejak perkara, gurat nasib di telapak tangan: kenangan kemenangan. Pada lubang di tanah dan serpih genting rumah, apa yang bisa diharapkan? Menghadapi maut, kita tetap saja gemetar -tetap saja gentar. Kita pun duduk melamun di belakang berita atau di hadapan gurau menyaksikan sesuatu yang mirip masa lampau. Hari kemudian kita lihat dalam ramalan, film, dan game. Sebentang fantasi, di muka bumi. Yogyakarta, 2018-2021 ALEGORI KOTA Karat, amis yang dingin, membikin huruf makin rapuh di simpang jalan sebuah siang. Dan udara berdebu. Oase Latief S Nugraha Adiluhung Piweling lan Piwulang ing Tembang JAMAN kawuri, para wegig winasis, para pujangga, yen nedya paring wewarah, piweling lan piwu- lang marang putra wayah, para- siswa, apadene marang sepadha- padha, kejaba sesorah, uga kawu- judake nganggo tembang. Umume wujud tembang Macapat. Dene saweneh pawadane kok wujud tem- bang pamrihe : (1) Supaya mengkone disinau, nganti apal, ke- jaba cakepane uga wiramane ; (2) Sawise apal, nuli dimangerteni inti- sarine kang kamot ing jerone, nuli bisa ditrapake ing kridha pedinan; (3) Bisa dilintirake nganti anak putu turun-maturun. nyunggi kudu jejeg, tegese, nggone ngasta praja kudu sinartan sipat melayani tumrap rakyate, apadene adhedhasar angger paugeran kang wus digarisake. Awit yen nalisir, tegese karo gemlelengan, kayadene aweh bantuwan salah sasaran, ora nggatekake panjerite wong cilik, si- sib sembire wakule bisa ngglim- pang, lan segane wutah. Pemimpin kang (mung) nengenake golongane, ora mokal prajane dadi pangrem- pelune warga lan bangsa. Yen wus ngono, bisa klakon didhemo dening para kawulane, karana dianggep kurang pratitis, jroning nyekel tra- ju. Orang-orang, setengah suaranya hilang -suara yang pelan sesungguhnya, mirip cerita haru dari masa lalu. Berwarna pekat lelah dan luka. Hanya angin yang melintas, tapi tak melerai apa-apa. Isyarat bahwa kota keparat ini telah berulang kali sekarat tapi tak mati-mati. 2020 MEKAR SARI Seseorang berjalan pada serentang jarak antara asal-usul dan bahasa. Pemimpin utamane nengenake kawicaksanan, sangu babagan hu- mastis, jroning ngrampungi bab- babing bangsa, Bab kasebut bisa diprangguli ing Pepali Ki Ageng Sela, kaya tembang Dhandhang- gula iki Sapa-sapa wong kang gawe becik / Nora wurung mbejang manggih arja / Tekeng saturun-tu- rune / Yen ta dadi wong agung / Amarentah marang wong cilik / Aja sedaya-daya / Mundhak ora tu- lus Nggonmu dadi pangauban / Aja nacah marentaha kang pratitis / Ngangga tepa-tepa // Tembang kasebut, kejaba aweh piweling lan piwulang, uga pam- rayoga, supaya para pemimpin sesangu ngelmu kepemimpinan, gegem angger paugeran, ora nggu- gu karepe dhewe (nacah). Utamane nggone nyekel pusaraning adil tansah mituhu marang pranaan (pratitis) lan tansah nganggo tepa selira. Tegese, akeh nggone nglim- bang-nglimbang babagan humanis- tis jroning mutusake sawiji-wiji. Kanthi mengkono istingarah, si pemimpin bakal dadi kudanganing bangsa, oleh pangalembana, kara- na olehe (tumindak ) adil, lan kan- thi mengkono diajab bangsane bisa gemah-ripah loh jinawi, tata kerta raharja, mrah kang sarwa tinuku, subur kang sarwa tinandhur. Yogyakarta, 2019 SABAR IN UPIYA la mencapai kelak, pada suatu malam. Ada sebuah tanda. Ia menggunakannya untuk mengukur waktu, solstik, kesetaraan, serta untuk menyembah tuhan di dalam takdir, di luar rumah. "Dunia telah berubah," ia mengawali khotbah. Tapi, tak ada yang ingin bicara. Masa depan seakan tak berguna lagi. Selain titah tuhan. Tentang hidup. Juga tentang mati. Tak lebih, tak kurang. "KEDAULATAN RAKYAT" HALAMAN 12 MITOS Aku datang sebagai yang tak dikenal -dan tak dikenang. Aku bukan nama besar pada kisah legenda. Tapi kau -mengapa harus kau, menyambutku seperti petani meraih hati mata padi? Ora obah ora mamah Tan kepikir sepira entuke, Kalamangsa luwih, Ana kalane sethithik kepara mepet, Ujud bathi kang ginayuh, Sokur...... Amung kuwi bathi kang utama, Bisa obah, srawung, lan tetulung, Mring titahing Pengeran, Eklas, pasrah minangka lakon, Dadya langgeng ing pangurip BOCAH Mlayu tanpa duga Kesandhung tanpa kapok, Tiba, nangis, nora gagas, Aku tinggalkan benda-benda yang sebenarnya tak memiliki tafsir. Tapi kau -lagi-lagi kau, memberi harga setinggi-tingginya. Aku tak suka nostalgia. Esuk mruput, Binareng adheming hawa, Bagaskara mangu-mangu jumedhul, Kemruyuk padha mabur, Manuk emprit sinimabi ngoceh, Pedhut putih dadi kemule jagad, Jangkepi sumilir lakune bayu, Sineksen antebing cagak thing, Yogyakarta, 2020 YANG TAK MEMILIKI USIA Hanya warna yang bisa disebut muda atau tua meski ia tak memiliki usia. Selain itu mungkin cinta. Mungkin. Latief S. Nugraha, lahir di Kulonprogo, 6 September 1989. Buku puisinya 'Menoreh Rumah Terpendam' (2016) dan 'Pada Suatu Hari yang Mungkin Tak Sebenarnya Terjadi' (2020). Sepedha onthel phoenix tuwa, Siyaga setya ing jejibah, Tekad sinartan niyat landhesaning paitan, Keplas nekad mangkat nggenjot pedhal, Angkahing mapak rejeki, Kang wus ngantu-antu tekamu, Saperlu kanggo nyambung lakon, Pasrah tanpa kepikir Cukup ora asil anggone ngupadi, Pinuju pasar kulakan blanjan, Kaiderake mlebu metu kampung uga padesan, Yogyakarta, 2020 Selalu saja kita gagal Melangkah dari pulang: rumah masa kecil Geguritan Nano Kiwa tengen padha tumeka, Blanja... tuku wernaning jangan sarta ja- janan, Ana sing banjur dibayar kepara uga ana sing ngutang Sabar alon-alon waton kelakon Wigati langgeng lumaku ing pakaryan Yogyakarta, 2019 Tangis dan keriangan yang kekal Kita mengunjunginya bukan sebagai orang asing Dan tak bisa berpaling Yogyakarta, 2019 SELALU SAJA Dolanan, tukaran, dadi padatan, Gegojegan nyingkiri ukur, Prelune kelakon seneng, Srawung kekancan bebarengan, Ngguyu cekikikan, Kepara tumeka ing muwun, Jarag-jinarag wus dadi pinasthi, Pungkase padu utawa ngguyu, Tulus eklas esemu, Kekanthinan bareng nalika kumpul, Tanpa tinepung wernaning rasa, Amung kejaba seneng lan resep, Sumebar nandhesing kalbu, PASRAH SAHA TENTREM Klangenan urip kang sejati, Arupa rasa tentrem, Tuwuh sajroning wardaya, Nora saben priyayi bisa ketaman, Sepele katone, Apamaneh kawetu manjing, Saka tutuk Rekasa abot nglakoni, Tanpa lelandhesan sokur, Iman kang sejati, Mokal bisa kelakon, Anggayuh tentreming rasa, Cupet, paite urip, Kairing sumelang saha was-was, Ngadhangi laku utama, Ngaturake pasrah binareng marsudi, Mring Kang Akarya Jagad, Satemah nggayuh pepadhang, Ambyur nyawiji kalawan rasa tentrem, Amrih kelakon sinedya karepe, Cundhuk dhawuh Ratuning Jagad, Sumeleh sinambi makarya, Wasana kaendha saka kadonyan, Eguh partikel budidaya, Pribadi pinunjul, sipat ala Lair uga bathine, Tundhone bisa dadi tetulad, Tumrap tedhak turun ing tembe,
